عادی‌سازی مناسبات آنکارا-تل‌آویو؛ ضربه بزرگ اردوغان بر آینده سیاسی خود

در چند وقت اخیر روزنامه عبری «یدیعوت آحارانوت» با انتشار خبری از سفر محرمانه ماه گذشته «آلون یوشپیز» مدیرکل وزارت خارجه رژیم صهیونیستی به آنکارا به منظور تدارک سفر ماه آینده «اسحاق هرتزوگ» رئیس این رژیم پرده برداشت. دیدار او با ابراهیم کالین، سخنگوی ریاست جمهوری ترکیه در شرایطی است که پیش‌تر رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه از سفر قریب‌الوقوع «اسحاق هرتزوگ» رئیس رژیم تل‌آویو به آنکارا خبر داده و اعلام کرده بود، وی اوایل ماه فوریه به ترکیه سفر می‌کند. اکنون بسیاری از ناظران سیاسی بر این باور هستند که اردوغان در مسیر تقویت سیاست تنش‌زدایی در پیش گرفته شده در چند وقت اخیر، راهبرد نزدیکی فزآینده به رژیم صهیونیستی را رد پیش گرفته است.

از قطع مناسبات تا تلاش گسترده برای ورود به تنش‌زدایی

اظهارات و رویکرد اردوغان و دیگر مقامات دولت ترکیه به وضوح اثبات کننده این مساله است که رئیس‌جمهور ترکیه با جدیت به دنبال عادی‌سازی مناسبات با تل‌آویو و حفظ روابط اقتصادی میان دو طرف است. گرایش جدید دولت ترکیه، در شرایطی است که آنکارا از می 2018 متعاقب افزایش جملات صهیونیست‌های به غزه و تصمیم دولت وقت آمریکا به ریاست دونالد ترامپ، برای انتقال سفارتخانه از تل‌آویو به بیت المقدس، سفر رژیم صهیونیستی را از کشور خود اخراج کرد و پس از آن تل‌آویو نیز چنین اقدام متقابلی را انجام داد.

 با این اوصاف، طی دو سال‌ گذشته اردوغان با عقب‌نشینی از رویکرد تهاجمی و تنش‌زای خود با بازیگران مختلف راهبرد تنش‌زدایی و عادی‌سازی مناسبات با کشورهای عربی و اخیرا رژیم صهیونیستی را در پیش گرفته است. در همین راستا شاهد هستیم که علاوه بر سیگنال‌های سیاسی، اردوغان از آمادگی برای همکاری با رژیم صهیونیستی در تمامی زمینه‌ها از جمله گاز سخن به میان آورده است. در همین زمینه شاهد هستیم که رئیس‌جمهور ترکیه اعلام کرده در صددیم تا گاز اسرائیل را مورد استفاده قرار دهیم و فراتر از آن، برای انتقال گاز اسرائیل به اروپا همکاری کنیم.

ایراد این اظهارات اردوغان را اساسا می‌توان در مسیر نوعی تلاش برای وارد کردن شکست ائتلاف منطقه‌ای ضد ترکیه نیز ارزیابی کرد. فعالیت‌های ترکیه در زمینه اکتشاف گاز در دریای مدیترانه در چند سال کشورهای یونان، قبرس، مصر و رژیم صهیونیستی را وارد ائتلاف ضد ترکی کرده بود. حتی در این میان دولت دونالد ترامپ در سال 2018 از پروژه خط لوله «ایست‌مد» که به دنبال انتقال گاز رژیم صهیونیستی به اروپا از مسیر قبرس بود، حمایت کرد. اما پس از روی کار آمدن دولت بایدن، بدون سر و صدا حمایت از این طرح را کنار گذاشته شد و از این پروژه به عنوان عامل ایجاد تنش و بی‌ثباتی در منطقه یاد شد. حال به نظر می‌رسد اردوغان اعلام کرده تنها مسیر صادرات گاز رژیم صهیونیستی به اروپا می‌بایست از ترکیه باشد تا از این طریق ائتلاف ضد ترکیه در مدیترانه را با شکست مواجه کند.

پارادوکس کنش‌های سیاسی اردوغان

رجب طیب اردوغان طی سال‌های بعد از 2009 پس از واقعه مشهور دریای مرمره بارها تلاش کرده خود را به عنوان حامی ملت فلسطین و متحد گروههای سیاسی مقاومت در سرزمین‌های اشغالی نشان دهد. حتی تلاش عمده اردوغان این بود که خد را به عنوان رهبر کشورهای اسلامی در پرونده فلسطین معرفی کند طی اظهارات و نشست‌های مختلف به صورت لفظی رژیم صهیونیستی را مورد حمله قرار می‌داد. این روند در سال 2018 در ظاهر ماجرا به اوج رسید و قطع مناسبات دو طرف را به همراه داشت اما واقعیت امر این بوده و هست که هیچ‌گاه اردوغان و حزب عدالت و توسعه به معنای حقیقی آن متحد ملت فلسطین نبوده‌اند.

در شرایط کنونی نیز اردوغان مدعی شده که تلاش‌های او برای عادی‌سازی مناسبات با رژیم صهیونیستی به معنای پشت کردن به گروههای فلسطینی نبوده و آنکارا همچنان از حقوق مسلمانان در سرزمین‌های اشغالی دفاع خواهد کرد. اما واقعیت ماجرا این است که در عرصه رئال پالتیک و با نگاهی واقع‌بینانه هر گونه دوستی با رژیم صهیوینستی را می‌توان در مسیر  ضدیت با منافع و آرمان‌های فلسطین مورد ارزیابی قرار داد. برای نمونه اردوغان در اواخر سال گذشته میلادی (2021) از خاخام‌های یهودی حاضر در استانبول دعوت به عمل آورد که آن را می‌توان نماد بارز تلاش او برای مجاب کردن لابی صهیونیست‌ها در آمریکا برای جلب حمایت دولت بایدن از ترکیه دانست. در شرایطی کنونی نیز ادعای حفظ موازنه در معنای همکاری با رژیم صهیونیستی و همکاری با گروههای مقاومت فلسطینی بیشتر یک شانتاژ سیاسی و فریب افکار عمومی داخلی و خارجی خواهد بود.

اردوغان و پرداختن بهای سنگین بهبود مناسبات با رژیم صهیونیستی

در راتباط با انگیزه و دلایل رجب طیب اردوغان برای گام بر اشتن در مسیر نزدیکی و عادی‌سازی مناسبات با رژیم صهیونیستی می‌توان دلایل مختلفی را مطرح کرد که مهم‌ترین آن‌ها را می‌توان تلاش برای گذار از بحران اقتصادی و نیز جلب حمایت لابی‌های صهیونیستی – آمریکایی از حزب عدالت و توسعه برای باقی ماندن در قدرت طی انتخابات آینده است. با این وجود می‌بایست توجه داشت که پروژه جدید اردوغان برای خروج از بحران داخلی از دالان عادی‌سازی مناسبات با تل‌آویو، می‌توان برای او عملکردی وارونه باشد و همچون شمشیری دو سر، موجبات تحمیل هزینه سنگینی برای او حزب مطبوع‌اش باشد.

واقعیت امر این است که در شرایط کنونی بخشی بزرگ از شهروندان ترکیه و نیز مسلمانان در کشورهای اسلامی هر گونه عادی‌سازی مناسبات و نزدیکی روابط یک کشور اسلامی به صهیونیست‌ها را همچون خیانتی نابخشودنی به آرمان‌های فلسطین قلمداد می‌کنند. همین امر موجب خدشه‌دار شدن هر چه بیشتر وجهه و شخصیت  اردوغان در میان کشورهای اسلامی و نیز در سطح داخلی ترکیه تبدیل خواهد شد. همین امر می‌تواند زمینه‌ساز شکست حزب عدالت و توسعه در انتخابات آتی ترکیه را به همراه داشته باشد و هزینه‌ای غیر قابل تصور را بر اردوغان و آینده سیاسی او تحمیل کند.